پوریا آقاجانی | وکیل
محفلی برای تبادل و ارائه مطالب کاربردی حقوقی
پوریا آقاجانی : مقابله با زورگیران خیابانی با رویکرد جرم‌شناسی
مقدمه
زورگیری خیابانی، یکی از رایج‌ترین و خطرناک‌ترین اشکال جرایم خشونت‌آمیز شهری است که هم بُعد کیفری دارد و هم آثار روانی و اجتماعی. زورگیر با تهدید یا اعمال خشونت فیزیکی، مال یا اموال قربانی را می‌رباید. اما برای مقابله مؤثر با این پدیده، نباید صرفاً به مجازات پس از وقوع بسنده کرد، بلکه باید از رویکرد جرم‌شناختی برای پیشگیری، شناسایی و مهار این نوع بزه استفاده کرد. در این مقاله، با تکیه بر علم جرم‌شناسی، شیوه‌های مقابله و تحلیل چرایی و چگونگی زورگیری خیابانی بررسی می‌شود.
۱. عوامل جرم‌زای مرتبط با زورگیری خیابانی
الف. عوامل فردی
مشکلات اقتصادی: بیشتر زورگیران از اقشار آسیب‌دیده اقتصادی هستند.
اعتیاد: بسیاری از آن‌ها برای تأمین هزینه مواد مخدر، اقدام به زورگیری می‌کنند.
اختلالات رفتاری و روانی: برخی دارای سابقه پرخاشگری، خشونت یا عدم کنترل هیجانات‌اند.
ب. عوامل محیطی و اجتماعی
مناطق جرم‌خیز شهری: مکان‌هایی با نظارت پایین، تاریکی، یا ساختار فیزیکی نامنظم بستر مناسبی برای وقوع زورگیری هستند.
نبود نظارت پلیسی مؤثر
ضعف انسجام اجتماعی در محلات پرخطر
پ. تأثیر رسانه و جامعه
نمایش مکرر خشونت در رسانه‌ها یا فیلم‌ها، می‌تواند عادی‌سازی خشونت را در ذهن جوانان تقویت کند.
۲. انواع زورگیری و رفتارشناسی مجرمان
الف. زورگیری تک‌نفره یا گروهی
در بسیاری از موارد، زورگیری به‌صورت دسته‌جمعی اتفاق می‌افتد تا قربانی فرصت دفاع یا فرار نداشته باشد.
ب. زورگیری با سلاح سرد یا تهدید لفظی
برخی بزهکاران برای ترساندن قربانی از چاقو، قمه یا حتی سلاح تقلبی استفاده می‌کنند. بعضی دیگر فقط با تهدید کلامی و ترساندن اقدام می‌کنند.
ج. انتخاب قربانی
زورگیران معمولاً قربانیانی را انتخاب می‌کنند که:
تنها هستند
در مکان خلوت تردد می‌کنند
حالت دفاعی یا آگاهی ندارند (مثلاً مشغول موبایل)
۳. راهکارهای مقابله با زورگیری از منظر جرم‌شناسی
الف. راهکارهای پیشگیرانه (Prevention)
پیشگیری اجتماعی: شامل آموزش مهارت‌های زندگی، اشتغال‌زایی، حمایت از خانواده‌های در معرض آسیب و...
پیشگیری محیطی: مثل نورپردازی بهتر معابر، نصب دوربین، طراحی شهری هوشمند و حذف نقاط کور
افزایش حضور پلیس در مناطق پرخطر
ایجاد گروه‌های نگهبانی محلی یا داوطلبان امنیت اجتماعی
ب. شناسایی و مداخله زودهنگام
آموزش به شهروندان برای شناخت نشانه‌های رفتارهای مجرمانه
استفاده از پایش تصویری هوشمند در سطح شهر
بهره‌گیری از «تحلیل نقاط داغ جرم» در شهر برای تمرکز اقدامات امنیتی
پ. اصلاح ساختار مجرم‌پرور
برنامه‌های بازپروری در زندان
حمایت از مجرمان آزادشده برای بازگشت به اجتماع
درمان اختلالات روانی و اعتیاد
۴. نقش مردم و آگاهی اجتماعی
الف. ارتقای هوشیاری عمومی
آموزش در مدارس و رسانه‌ها درباره نحوه پیشگیری از قربانی‌شدن
آموزش روش‌های واکنش ایمن هنگام مواجهه با زورگیر (مثل حفظ آرامش و گزارش دقیق)
ب. ایجاد فرهنگ گزارش‌دهی
کاهش ترس مردم از گزارش جرم و تشویق به همکاری با پلیس
راه‌اندازی سامانه‌های امن و ناشناس برای ثبت شکایت
۵. نقش قانون و سیاست کیفری
الف. بازدارندگی از طریق مجازات مناسب
قوانین کیفری باید تعادل مناسبی میان شدت جرم و میزان مجازات داشته باشند.
اعمال تشدید مجازات برای زورگیری گروهی یا با سلاح سرد
ب. اصلاح قوانین در برخورد با بزهکاران نوجوان
زورگیران زیر ۱۸ سال نیاز به ترکیب مجازات با اصلاح و آموزش دارند.
نتیجه‌گیری
مقابله با زورگیری خیابانی یک رویکرد چندبعدی می‌طلبد که ترکیبی از پیشگیری، آگاهی‌بخشی، حضور مؤثر پلیس، اصلاح قوانین و نقش فعال مردم است. جرم‌شناسی به ما کمک می‌کند تا به جای واکنش صرف، به ریشه‌ها و زمینه‌های جرم نگاه کنیم و با تحلیل علمی، اقدامات مؤثرتری برای کاهش آن طراحی کنیم.
نگارنده: پوریا آقاجانی : وکیل : کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی
